درد نورالژی عصب سه قلو (Trigeminal Neuralgia) نوعی درد عصبی حاد و یکی از شدیدترین دردهایی است که بیماران آن را تجربه می‌کنند. این نوع درد، عموماً به صورت ناگهانی و بدون علامت شروع میشود و به صورت حملاتی شدید احساس میشود. معمولاً در ناحیه‌ی صورت و سر احساس میشود و ممکن است در قسمت دندان‌‌ها، گونه، لب‌ها یا چشم‌ها هم مشاهده شود. افراد مبتلا به این نوع درد، ممکن است احساس کنند که صورت آنها با شوک الکتریکی یا سوزش شدید سرخورده میشود. اصلی‌ترین علت این نوع درد، فشردگی عصب سه قلو است که میتواند به علت عواملی مانند فشرده شدن عروق خونی یا وجود تومور مغزی در نزدیکی عصب، ایجاد شود.
تشخیص نورالژی عصب سه قلو
دکتر علیرضا طبیب خوئی جراح مغز و اعصاب اضافه کردند برای تشخیص نورالژی سه قلو، به توصیف درد بیمار، محل آن و محرک‌ها توجه میکند. به دردی که ناگهانی باشد و قسمت‌‌هایی از صورت را تحت تأثیر قرار دهد باید توجه شود. همچنین، فعالیت‌هایی مانند صرف غذا، صحبت کردن و لمس ملایم صورت میتواند باعث درد در این بیماران شود.
متخصص مغز و اعصاب، ممکن است برای تشخیص و یافتن دلایل بیماری نورالژی سه قلو، آزمایش‌هایی را تجویز کند. این آزمایش‌‌ها شامل معاینه‌ی عصبی برای تعیین محل وقوع درد، تست‌های رفلکس برای تشخیص فشار عصبی و MRI برای جستجوی علل احتمالی نورالژی سه قلو است.
معاینه عصبی و تست‌های رفلکس
لمس و بررسی صورت میتواند به تعیین دقیق محل وقوع درد در نورالژی سه قلو کمک کند. معاینه عصبی میتواند به کشف شاخه‌های عصب سه قلو کمک کند و تست‌های رفلکس می‌توانند به تشخیص اینکه آیا علائم بیمار ناشی از فشار عصبی و یا بیماری دیگری است را تعیین کنند.
MRI
ممکن است برای تشخیص علل احتمالی نورالژی سه قلو نیاز به انجام MRI باشد. این روش تصویربرداری میتواند علائم مولتیپل اسکلروزیس یا تومور را نشان دهد. گاهی اوقات، نیاز است تا ماده‌ی رنگی حاجب به رگ خونی تزریق شود تا شریان‌ها و سیاهرگ‌ها قابل مشاهده شوند و جریان خون مشخص گردد. درد صورت ممکن است ناشی از شرایط مختلفی باشند؛ بنابراین، تشخیص دقیق آن اهمیت بسزایی دارد. ممکن است پزشک، آزمایش‌های دیگری را نیز تجویز کند تا سایر شرایط ممکن را رد کند.
دارو درمانی نورالژی عصب سه قلو
برای درمان نورالژی سه قلو، روش‌های مختلفی وجود دارد که شامل درمان با دارو و روش‌های جراحی است. در اینجا، به توضیح دارو درمانی نورالژی عصب سه قلو و در ادامه به توضیح روش‌های جراحی آن خواهیم پرداخت.
داروهای ضد تشنج:
متخصص مغز و اعصاب؛ ممکن است داروهایی را برای کاهش یا مسدود کردن سیگنال‌های درد ارسال شده به مغز تجویز کند. اغلب متخصصان، داروهای ضدتشنج مانند کاربامازپین را برای نورالژی عصب سه قلو تجویز می‌کنند، زیرا اثربخشی آن در درمان این بیماری ثابت شده است. سایر داروهای ضدتشنج که ممکن است مورد استفاده قرار گیرند عبارتند از: اکسکاربازپین، لاموتریژین، فنی توئین. همچنین، داروهای دیگر شامل توپیرامات، پره‌گابالین و گاباپنتین ممکن است مورد استفاده قرار گیرند. اگر بیمار، همزمان داروهای ضدتشنج را با داروهای ذکرشده مصرف کند، ممکن است اثربخشی داروها کمتر شود و نیاز به افزایش دوز دارو و یا تغییر دارو باشد. عوارض جانبی داروهای ضدتشنج ممکن است شامل سرگیجه، گیجی، خواب‌آلودگی و حالت تهوع باشد. مصرف داروی کاربامازپین ممکن است در برخی افراد، واکنش جدی ایجاد کند. بنابراین، قبل از شروع مصرف، ممکن است پزشک انجام آزمایش ژنتیک را توصیه کند.
شل‌کننده‌های عضلانی:
بکلوفن ممکن است به تنهایی یا همراه با کاربامازپین تجویز شود و عوارض جانبی آنها میتواند شامل سرگیجه، حالت تهوع و خواب‌آلودگی باشد.
تزریق بوتاکس:
تزریق بوتاکس، شیوه‌ی دیگری برای کاهش درد ناشی از نورالژی عصب سه قلو است.
روش‌های جراحی نورالژی عصب سه قلو
گزینه‌های جراحی برای نورالژی عصب سه قلو شامل: رفع فشار میکروواسکولار با برش و حرکت دادن یا برداشتن عروق خونی و همچنین رادیوسرجری استریوتاکتیک مغز است. این روش‌ها می‌توانند به کاهش یا متوقف کردن درد کمک کنند؛ اما همچنین خطراتی مانند کاهش شنوایی، ضعف و بی‌حسی صورت، سکته مغزی و سایر عوارض را نیز به دنبال دارند. در ادامه، به طور مختصر به معرفی آنها می‌پردازیم.
رفع فشار میکروواسکولار
این روش جراحی، شامل حرکت عروق خونی یا برداشتن آن است. در این روش، از فشار وارد بر عصب سه قلو کاسته میشود تا از عملکرد نادرست عصب جلوگیری گردد. برای این کار، جراح، برشی را در پشت گوش و در نزدیکی منطقه دردآور ایجاد میکند. سپس، از طریق سوراخ کوچکی در جمجمه، شریان‌هایی که با عصب سه قلو در تماس هستند را حرکت می‌دهد و بالشتک نرمی را بین عصب و عروق قرار می‌دهد. در صورت فشردگی ورید عصب، جراح ممکن است آن را خارج کند و در صورت فشرده شدن شریان‌ها بر روی عصب، ممکن است بخشی از عصب سه قلو بریده شود که به عنوان نورکتومی شناخته میشود.
رفع فشار میکروواسکولار میتواند درد را برای چندین سال متوقف یا کاهش دهد. تسکین درد طولانی مدت، به محل درد، نوع درد و سن فرد بستگی دارد. در افرادی که رگ خونی، عصب را فشرده میکند، می‌توانند تا سال‌ها پس از عمل، دردی نداشته باشند. این روش درمان قطعی درد نورالژی عصب سه قلو است و درصد شکست آن بسیار ناچیز است. این روش خطراتی از جمله کاهش شنوایی، ضعف و بی‌حسی صورت، سکته مغزی یا سایر عوارض را به دنبال دارد. اما، اکثر افرادی که این روش را انجام می‌دهند بعد از آن دچار بی‌حسی صورت نمی‌شوند.
رادیوسرجری استریوتاکتیک مغز
یک روش موفقیت‌آمیز برای متوقف کردن درد نورالژی عصب سه قلو، رادیوسرجری استریوتاکتیک مغز است. اما، ممکن است با این روش، درد بعد از ۳ تا ۵ سال دوباره ظاهر شود. در صورت عود درد، می‌توان این روش را تکرار کرد یا از روش‌های دیگری استفاده کرد. بی‌حسی صورت، عارضه‌ی جانبی رایجی است که ممکن است ماه‌ها یا سال‌ها پس از عمل رخ دهد.
ریزوتومی
ریزوتومی یکی دیگر از روش‌ها برای درمان نورالژی عصب سه قلو است، که در آن جراح، رشته‌های عصبی را برای کاهش درد از بین می‌برد. این کار، میتواند منجر به بی‌حسی صورت شود و شامل موارد زیر است:
تزریق گلیسرول
تزریق گلیسرول به ناحیه عصب سه قلو، برای کاهش درد انجام میشود. این تزریق، اغلب موجب تسکین درد میشود؛ اما، در برخی افراد ممکن است درد دوباره ظاهر شود. عوارض جانبی این روش شامل: بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن صورت است.
فشرده‌سازی با بالن
فشرده‌سازی اعصاب با بالون یک روش برای کاهش درد نورالژی سه قلو است. این روش، شامل وارد کردن یک سوزن توخالی از طریق صورت و وارد کردن کاتتر با یک بالون در انتهای سوزن است. سپس، با فشار دادن بالون به عصب سه قلو آسیب می‌رسد و سیگنال‌های درد مسدود میشود. این روش، معمولاً در کنترل درد موثر است. اما، ممکن است بی حسی موقت صورت را به همراه داشته باشد.
تخریب حرارتی رادیوفرکانسی
روش تخریب حرارتی رادیوفرکانسی، به طور انتخابی، رشته‌های عصبی مرتبط با درد را از بین می‌برد. در این روش، جراح، سوزنی را به قسمتی از عصب سه قلو که از سوراخی در قاعده‌ی جمجمه می‌گذرد، هدایت میکند. سپس، با استفاده از یک الکترود، جریان الکتریکی ملایمی به ناحیه‌ی درد ارسال می‌گردد. از بیمار خواسته میشود تا هر زمان و هر جایی که احساس سوزن سوزن شدن داشت اعلام کند. جراح، پس از یافتن عصبی که در درد دخیل است، با استفاده از الکترود گرم به رشته‌های عصبی آسیب می‌رساند و ناحیه‌ای از آسیب ایجاد میکند که به عنوان ضایعه شناخته میشود. ضایعات حرارتی با فرکانس رادیویی، معمولاً منجر به بی‌حسی موقتی صورت بعد از عمل میشود. اما، ممکن است با این روش، درد بعد از ۳ تا ۴ سال مجدد عود کند.